Kategorija: Faktori uticaja na poljoprivredu

05 mar

Okruženje i spoljašnji faktori

by valjevac u Faktori uticaja na poljoprivredu
Okruženje i spoljašnji faktori

Strategija razvoja poljoprivrede i unapređenja života na selu Valjevo 2011-2020 će se najverovatnije sprovoditi u veoma dinamičnom okruženju i biće izložena brojnim spoljašnjim međunarodnim i nacionalnim uticajima. Stoga je jedan od polaznih izazova utvrđivanje mera koje će biti dovoljno sveobuhvatne i dovoljno efikasne da uspešno odgovore na bilo koju potencijalnu pretnju ali i iskoriste šanse koje se mogu pružiti u budućnosti.

Globalni uticaji

Potražnja za poljoprivrednim proizvodima

Potražnja za poljoprivrednim proizvodima u svetu je u konstantnom porastu. Zemlje koje se ubrzano razvijaju kao što su Indija, Kina, Ruska Federacija i mnoge druge rastom životnog standarda povećavaju konzumiranje prehrambenih proizvoda i moguće je da proizvodnja neće pratiti tražnju. Ovakvo stanje na međunarodnom tržištu lako može dovesti do poskupljenja prehrambenih proizvoda i omogućiti šanse za valjevske proizvođače.

Članstvo Republike Srbije u Svetskoj trgovinskoj organizaciji (STO)

Očekivani ulazak Republike Srbije u STO između ostalog znači ukidanje direktnih izvoznih stimulacija i smanjenje cenovne konkurentnosti u prvom momentu liberalizacije. Iako se libelarizacija tržišta promoviše u celom svetu kao mera koja donosi direktnu dobit potrošačima nakon liberalizacije poljoprivrede u okviru STO, 54 zemlje su siromašnije nego 1990-tih. Jeftiniji uvozni proizvodi iz inostrastva predstavljaće direktnu konkurenciju valjevskim proizvođačima.

Evropski uticaji

Članstvo Republike Srbije u Evropskoj uniji

Iskustvo novih zemalja članica EU pokazuje da se nakon zvaničnog učlanjenja trgovina prehrambenim prozvodima povećala u oba smera. Voćarski proizvodi po kojima je Valjevo prepoznatljivo su ostvarivali pozitivan trgovinski bilans za razliku od povrća. Međutim iskustvo svake prethodne zemlje kandidata je različito i specifično. Zajednički trendovi za sve nove zemlje članice su povećanje dohotka poljoprivrednih gazdinstava i njihova veća specijalizacija ali i smanjenja broja gazdinstava, u prvom redu gazdinstava koja nisu bila dovoljno konkurentna i nisu imali mogućnosti za promenu i prilagođavanje novom okruženju.

Zahtevi u pogledu ispunjenosti standarda koji se odnose na kvalitet i bezbednost hrane su sve izraženiji u EU ali i u drugim zemljama koje nisu deo Evrope. Očekivana reforma zajedničke poljoprivredne politike EU u 2013. godini nakon javne debate takođe predviđa unapređenje sigurnosti, bezbednosti i kvaliteta hrane. Prilagođavanje standardima primarnih poljoprivrednih proizvođača Valjeva može ojačati njihovu konkurentnost u periodu sprovođenja strategije.

Korišćenje IPARD fondova EU nakon sticanja statusa kandidata Republike Srbije jeste jedna od velikih šansi za valjevske proizvođače. U cilju sprovođenja strategije lokalna uprava najveći doprinos sprovođenju strategije može ostvariti kroz Osu II – Pripremne aktivnosti za primenu agroekoloških mera i lider pristupa odnosno kroz drugu meru – Primena i implementacija lokalnih strategija ruralnog razvoja – uprošćen EU LEADER pristup. Implementacija strategije razvoja poljoprivrede i unapređenja života na selu Valjevo 2011-2020 može biti potpomognuta sredstvima iz ovog dela IPARD fonda.

Nacionalni uticaji (za razvoj poljoprivrede na području koje pokriva grad Valjevo)

Tržište poljoprivrednim proizvodima u Srbiji

U okviru biljne proizvodnje krajnje tržište za osnovne poljoprivredne proizvode kojima proizvođači ostvaruju profit na teritoriji Valjeva je uglavnom inostrano. Proizvodi od kojih se ostvaruje najveći profit su jagodasto voće kod kojih  domaće tržište predstavljaju uglavnom direktni ili indirektni kupci koji ove proizvode prerađuju i dalje izvoze. Jedini izuzetak je rakija šljivovica koja se uglavnom prodaje na domaćem tržištu ali u ovom trenutku uzima malo učešće u profitu za najveći broj proizvođača. Trenutni trend koji još uvek nije zahvatio veće razmere je prodaja svežeg, konzumnog voća na domaćem tržištu. Međutim u životinjskoj proizvodnji proizvođači su uglavnom orijentisani na domaće tržište i kada su u pitanju žive životinje, meso ili mleko i mlečni proizvodi. Mere koje mogu uticati na povećanje domaće potrošnje najznačajnijih poljoprivrednih proizvoda Valjeva svakako mogu uticati na povećanje valjevskih konkurentnosti poljoprivrednih gazdinstava.

Mere Vlade

Na nivou Republike Srbije aktuelna su dva najznačajnija programa:

Međutim oba programa su pisana za vremenski period do 2013. godine što znači da će oni prestati da važe u trenutku početka sprovođanja Strategije ruralnog razvoja grada Valjeva.

05 mar

Globalne ekološke promene i agroekosistemi

by valjevac u Faktori uticaja na poljoprivredu
Globalne ekološke promene i agroekosistemi

GLOBALIZACIJA I ŽIVOTNA SREDINA: 

Za razliku od kriza (ratovi, epidemije, manjak hrane, prirodne katastrofe…) koje su uglavnom bile prostorno ograničene i lokalnog karaktera, čovečanstvo se već više godina unazad suočava sa krizama globalnog karaktera, koje prete opasnošću kolapsa celokupnog ekosistema planete Zemlje. Ovo su razlozi zbog kojih ekološke krize zauzimaju centralno mesto u svim egzistencijalnim krizama savremene civilizacije, obeležavajući početak 21. veka sa sledećim globalnim problemima:

  • oštećena biosfera i njeni ekosistemi
  • gubitak biodiverziteta
  • zagađenje / degradacija medijuma životne sredine
  • iscrpljene i umanjene količine mnogih izvora mineralnih i energetskih sirovina
  • globalne promene klime
  • smanjen ozonski omotač u stratosferi
  • ogroman broj stanovnika na Planeti
  • siromaštvo
  • oštećenja ljudskog zdravlja i ugrožavanje života
  • opasnost od genetski modifikovanih organizama i zračenja
  • urbani stres
  • nesavladivo velike količine otpadaka u sva tri agregatna stanja

 

Nažalost, čovečanstvo se ponaša kao da izvodi globalni eksperiment u kome ne štedeći koristi sve prirodne resurse i u celom svetu svakodnevno proizvodi, kupuje, koristi i baca na bilione različitih proizvoda (automobili, benzin, hrana, đubriva, pakovanja, uređaji za domadinstvo…), utičući time direktno na životnu sredinu i celokupni ekosistem planete Zemlje, pretvarajući je u vrelu staklenu baštu u kojoj caruje smog, kisele kiše, otpad i zagađene vode, a nestaje do tri biljne i životinjske vrste dnevno.

GLOBALIZACIJA I POLJOPRIVREDA: Kao posledica napretka, modernizacije i intenzivne poljoprivredne proizvodnje javlja se preterana eksploatacija i degradacija prirodnih resursa i to pre svega obradivog zemljišta, vode i vazduha. Stalno korišćenje pesticida i herbicida dovelo je do povećanja otpornosti parazita. Što je automatski dovelo do povećanja upotrebe istih. Češća upotreba, s druge strane, izazivala je dopunske probleme zbog povećanja troškova ali i do zagađenja zemljišta i voda.

Ekološki problemi u stočarstvu se pojavljuju u vidu izazivanja stočnih bolesti. Bolesti stoke se šire zahvaljujući genetskoj jednoličnosti životinja i njihovoj velikoj koncentraciji. Životinjski otpaci stvaraju sve veće zagađivanja vode i zemljišta. Seče šuma dovode ne samo do krčenja i isušivanja zemljišta već i do ispošćavanja vlažnih zemljišta i smanjivanja biološke raznovrsnosti. Prevelika upotreba azotnih i fosfatnih đubriva izaziva zagađivanje vode. Dolazi do cvetanja algi koje remete nivo kiseonika u vodi, koji dovodi do veoma štetnih posledica po opstanak vodenih eko sistema.

Savremena proizvodnja hrane sve se više oslanja na dostignuća hemije, biologije i drugih nauka, tako da ukoliko se ne vodi računa i ne kontroliše se korišćenje novih preparata i postupaka u proizvodnji hrane to može dovesti do neželjenih a nekad i do katastrofalnih posledica. Poljoprivredna proizvodnja i proizvodnja hrane u prehrambenoj industriji pravilnim korišćenjem rezultata tehničko-tehnološkog napretka mogu da ostvare veću proizvodnju ali mogu da dovedu i ozbiljno u pitanje zdravlje ljudi. Iz tih razloga veoma je važno  da se svi u proizvodnje hrane rukovode ne samo ekonomskim principima već i principima unapređenja životne sredine.

Zagađenje atmosfere

Na globalnom nivou uočavaju se tri glavna problema koja se javljaju kao posledica zagađenja atmosfere:

  • globalno zagrevanje zemljine atmosfere – klimatske promene
  • smanjenje ozonskog omotača zemlje i pojava ‘‘ozonskih rupa’’
  • efekat acidifikacije ili ‘’kiselih kiša’’

Degradacija zemljišta

Degradacija zemljišta putem erozije, gubitka hranljivih sastojaka, manjka vode, povećanog saliniteta i poremećaja biološkog ciklusa predstavljaju osnovne i kontinuirane probleme. Globalni zahtevi ekonomskog razvoja i svetskog tržišta  nameću promene u korišćenju zemljišta.

Gubitak vodenih resursa

Dostupnost i korišćenje slatke vode, kao i očuvanje vodenih resursa, od ključnog su značaja za dobrobit čoveka. Kvantitet i kvalitet površinskih i podzemnih vodenih resursa i funkcija ekosistema koje su od životne važnosti, ugroženi su porastom broja stanovnika, migracijom stanovništva iz sela u gradove i porastom potrošnje sirovina, kao i klimatskim promenama.

Problem očuvanja biodiverziteta

Biodiverzitet igra ključnu ulogu za sigurnost opstanka čovečanstva. Pogotovo je važan za opstanak siromašne ruralne populacije, kao i za regulisanje lokalnih uslova životne sredine. Funkcionalni ekosistemi su presudni kao zaštita od ekstremnih klimatskih promena, kao upijači ugljenika i kao filteri zagađenja koje se prenosi vodom i vazduhom.

Poljoprivredna aktivnost kao uzrok zagađenja

Sve intezivnije mere u poljoprivredi radi povećanja prinosa znače i sve veću upotrebu veštačkih đubriva i pesticida, navodnjavanje i mehanizaciju, što direktno i indirektno ugrožava postojeće ekosisteme. Preterane upotrebe veštačkih đubriva izaziva zagađenje zemljišta teškim metalima i radio nuklidima (primese u veštačkim đubrivima), pesticida, povećane količine neorganskog i organskog otpada, salinizacija zemljišta koja nastaje prilikom preteranog navodnjavanja, direktno ugrožavaju zemljišta dok u indirektno ugrožavanje spadaju: deforestacija, dezertifikacija, erozija, iscrpljivanje zemljišta, degradacija zemljišta.

Invazivne biljke pretnja bioraznolikosti

Invazivne vrste predstavljaju jednu od glavnih pretnji biodiverzitetu, zajedno sa degradacijom staništa, populacionim pritiskom, zagađenjem, preteranom eksploatacijom sirovina i klimatskim promenama. Plan je da se osmatranje i provera invazivnih stranih vrsta uvedu kao deo redovnih mera održavanja prostora u gradu i oko njega.

DIVERZITET I STABILNOST AGROEKOSISTEMA: Promene i poremećaji u agroekosistemima su redovni i većeg inteniziteta nego u većini prirodnih ekosistema zbog uniformnosti gajenih kultura i gubitka diverziteta što dovodi do slabljenja veza između vrsta članova ekosistema. Kruženje materije je veoma ograničeno, menja se protok energije i zavisnost od ulaganja od strane čoveka raste.

Iz tih razloga agroekosistem se smatra veoma nestabilnim. Međutim, nije neophodno da svaki agroekosistem bude simplifikovan i siromašan u diverzitetu, kakvi su konvencionalni agroekosistemi. Održavanjem kompleksnosti na farmama, uvećanjem njihove raznovrsnosti, možemo smanjiti unos materije i energije u sistem i uspostaviti njegovu održivost.

Metode kojima se povećava agrobiodiverzitet

 

Plodored                                             Polikulture

  • Plodored je mera kojom se racionalnije koristi energija (u rotaciji plodoreda koja uključuje leguminoze energija se čuva u odnosu na monokulturu kukuruza od 25-50%).
    Odgovarajućim plodoredima bi trebalo obezbediti ne samo održavanje nego, ako je to moguće i povećanje zemljišne plodnosti na duži rok. Promenom fizičko-mehaničkih osobina pod uticajem sistema biljne proizvodnje menjaju se vodni, vazdušni i toplotni režim zemljišta (mikroklima), što se posebno odražava na karakter i intenzitet mikrobioloških procesa. U prelasku na održiv način gajenja mnogih useva, plodoredi moraju dobiti veću ulogu. Jedan od puteva povećanja frekvencije biljaka u plodoredu, ubacivanjem međuuseva sa različitom namenom.
  • Polikulture ili združivanje useva je praktično gajenje dva ili više useva istovremeno na istom mestu, predstavlja povećanje agro-biodiverziteta u prostoru. Odnos između biljaka koje se nađu na istoj površini u isto vreme je kompetitivan ili kooperativan u zavisnosti od kombinacije vrsta i načina iskorišćavanja raspoloživih resursa. Sa uvođenjem moderne tehnologije u poljoprivrednu proizvodnju, sistemi gajenja biljaka su prešli sa polikulture na monokulturu. U zemljama sa razvijenijom poljoprivredom polikultura se uglavnom zadržala na prirodnim i veštačkim livadama i pašnjacima, ređe kod krmnog bilja.

Za razliku od dosadašnjih shvatanja da je budućnost poljoprivrede u specijalizaciji, pri čemu bi se jedan usev gajio sa još većim intenziviranjem tehnologije višeg nivoa i gde bi dobijanje visokih prinosa neminovno povlačilo visoka ulaganja, danas se javljaju mišljenja da združivanje useva nije zastareo pristup biljnoj proizvodnji već naprotiv, ovo može biti jedan od dobrih alternativnih načina zaštite i očuvanja prirodnih resursa. Ovaj pristup je iznad svega ekološki, a što je vrlo značajno racionalan, jer pored nešto nižih prinosa značajno smanjuje ulaganja.